Υπευθυνότητα και παιδί

Γράφει η Γεωργία Λάττα

Αυτό που ζητάμε είναι...
παιδιά που αναλαμβάνουν ευθύνες, που ολοκληρώνουν την εργασία που τους έχει ανατεθεί, που δεν δικαιολογούν τα λάθη τους επιρρίπτοντας αλλού τις ευθύνες. Πώς όμως θα τα καταφέρουμε; Καλλιεργώντας την υπευθυνότητα στα παιδιά, μέσα από τη συμπεριφορά και το παράδειγμά μας. Εξηγώντας αναλυτικά τι περιμένουμε απ’ αυτά και βοηθώντας τα – μόνο όταν είναι απαραίτητο – να τα πετύχουν. Αναθέτοντάς τους σταδιακά νέα, λογικά καθήκοντα. Δείχνοντάς τους εμπιστοσύνη και σεβασμό.
Ο δρόμος προς την υπευθυνότητα…
ξεκινά από νωρίς, από τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού. Ακόμη κι όταν είναι πολύ μικρό, όταν εκδηλώνει μια συμπεριφορά που δεν είναι επιθυμητή (πχ σκορπίζει παντού τα παιχνίδια του), θα πρέπει να του λέμε «όχι» και να του εξηγούμε το λόγο (κουράζομαι να τα τακτοποιώ). Δεν αρκεί βέβαια να εντοπίζουμε μια μη επιθυμητή συμπεριφορά. Πρέπει να βοηθάμε το παιδί να καταλάβει, εξηγώντας του τι ήταν λάθος και αποσαφηνίζοντας τι θα έπρεπε να κάνει, πώς θα έπρεπε να φερθεί στη συγκεκριμένη περίσταση. Οι αρμοδιότητες κι οι κανόνες πρέπει να είναι ξεκάθαροι. Οι συνέπειες από τη μη τήρησή τους πρέπει να έχουν γνωστοποιηθεί, να εφαρμόζονται ήρεμα, να είναι δίκαιες και λογικές.
Καθώς το παιδί μεγαλώνει, τα καθήκοντα που αναλαμβάνει αυξάνονται. Ένα τετράχρονο παιδί αρκεί να είναι υπεύθυνο για την τακτοποίηση κάποιων προσωπικών του αντικειμένων, ένα μεγαλύτερο παιδί μπορεί να βοηθά στο σερβίρισμα του φαγητού, στην καθαριότητα του σπιτιού… Αναλαμβάνοντας αρμοδιότητες σε εργασίες που αφορούν την οικογένεια συνολικά, νιώθει πληρέστερα τον εαυτό του ως μέλος μιας ομάδας. Παράλληλα, καθώς μεγαλώνει καλείται να επιδείξει κατάλληλη συμπεριφορά σε διάφορες περιστάσεις, ολοένα και πιο απαιτητικές. Δεν θεωρούμε ποτέ αυτονόητο ότι το παιδί γνωρίζει πώς πρέπει να φερθεί. Διδάσκουμε με τα λόγια, με τη στάση και τη συμπεριφορά μας.
Οι ενοχές κι οι ανασφάλειες
Οι ενοχές κι οι ανασφάλειες των γονέων και των ενηλίκων γενικότερα που διαπαιδαγωγούν τα παιδιά, λειτουργούν αρνητικά στην κατεύθυνση καλλιέργειας της υπευθυνότητας. Ένας ενοχικός ενήλικας, προσπαθεί μέσα από τη διαρκή, χωρίς μέτρο, παραχώρηση να αναπληρώσει όσα πιστεύει ότι στερεί από το παιδί. Ο ανασφαλής ενήλικας, που τρέμει μήπως χάσει την αποδοχή του παιδιού που έχει απέναντί του, δεν του χαλά χατίρι, παρότι συχνά αντιλαμβάνεται πως αυτό είναι παιδαγωγικό ατόπημα. Χρησιμοποιεί συχνά ανταλλάγματα για να πετύχει τη συμπεριφορά που θέλει από το παιδί του, στερώντας του ουσιαστικά την ικανοποίηση από τον εαυτό του. Ακόμη κι όταν αρνείται, το κάνει τόσο αδέξια, χωρίς σταθερότητα ή με εκρήξεις οργής, ώστε χάνει το σεβασμό, την εμπιστοσύνη του παιδιού. Αντί να αποτελεί αυτός το σταθερό σημείο αναφοράς για το παιδί, γίνεται ένας άνθρωπος που φοβάται να το αντιμετωπίσει, που υποχωρεί συστηματικά ή επιτίθεται άσκοπα ώστε να μη χάσει τον έλεγχο.
Καλλιεργώντας την υπευθυνότητα στο σχολείο
Τα παιδιά στην προσχολική ηλικία δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα αίτια της συμπεριφοράς των άλλων, αλλά και να αντιληφθούν τις επιπτώσεις των πράξεών τους. Συνηθίζουν να επικεντρώνουν την προσοχή τους σε κάποιο από τα στοιχεία του προβλήματος κι όχι συνολικά στο πρόβλημα, δεν συνειδητοποιούν αυτόματα τις πολλαπλές τους επιλογές. Συχνά η συμπεριφορά τους χαρακτηρίζεται από έλλειψη ελέγχου κι αυτοελέγχου. Απαιτείται να αξιοποιηθεί το κοινωνικό ενδιαφέρον που εκδηλώνουν ώστε ν’ ασκηθούν σε κοινωνικές δεξιότητες, ν’ αναπτύξουν διαπροσωπικές σχέσεις, να επικοινωνήσουν, να συνεργαστούν.
Οι εκπαιδευτικοί, έχοντας αυτά υπόψη τους, δεν αντιδρούν με άγχος στην εκδήλωση αρνητικών συναισθημάτων από τα παιδιά. Τα χρησιμοποιούν ως αφορμή για να θέσουν όρια, να συζητήσουν εναλλακτικούς τρόπους επίλυσης προβλημάτων. Σχεδιάζουν μαζί με τα παιδιά ένα ασφαλές, οικείο, σταθερό περιβάλλον, όπου η συνεργατικότητα παίζει πρωταρχικό ρόλο, χωρίς να καταργεί την ιδιαιτερότητα κάθε παιδιού. Οι κανόνες θεσπίζονται από κοινού, ως αποτέλεσμα της εμπειρίας τους κι όλοι φροντίζουν για την τήρησή τους. Οι γονείς συνεργάζονται παίρνοντας κοινή θέση, ενισχύοντας τις πρακτικές του σχολείου.

  Γεωργία Λάττα

Νηπιαγωγός / Eιδική Παιδαγωγός / Συγγραφέας